3.1 สรีระร่างกายที่เกี่ยวข้องกับการสืบพันธุ์

สรีระร่างกายที่เกี่ยวข้องกับการสืบพันธุ์ 

       

การเจริญเติบโตและพัฒนาการของมนุษยนั้น หมายถึง การเจริญเติบโตและ

พัฒนาการทางรางกายและจิตใจควบคูกันไปตลอด เริ่มตั้งแต วัยเด็ก วัยแรกรุน วัยผูใหญ ตามลําดับ

โดยทั่วไปแลว การเจริญเติบโตและพัฒนาการทางรางกายของคนเราจะสิ้นสุดลงเมื่อ

มีอายุประมาณ 25 ป จากวัยนี้อวัยวะตาง ๆ ของรางกายเริ่มเสื่อมลง จนยางเขาสูวัยชราและตายใน

ที่สุด สวนการเจริญเติบโตและพัฒนาการทางจิตใจนั้นไมมีขีดจํากัด จะเจริญเติบโตและพัฒนาเจริญ

งอกงามขึ้นเรื่อย ๆ จนกระทั่งเขาสูวัยชรา

1. อวัยวะสืบพันธุและสุขปฏิบัติเกี่ยวกับอวัยวะสืบพันธุ

การสืบพันธุของมนุษยเปนธรรมชาติอยางหนึ่งที่เกิดขึ้นเพื่อดํารงไวซึ่งเผาพันธุ การ

สืบพันธุนั้น จําเปนตองอาศัยองคประกอบที่สําคัญคือ เพศชายและเพศหญิง ทั้งเพศชายและเพศหญิง

ตางก็มีโครงสรางที่เกี่ยวของกับอวัยวะเพศและการสืบพันธุโดยเฉพาะของตน

1.1 ระบบสืบพันธุของเพศชาย

อวัยวะสืบพันธุชายสวนใหญอยูภายนอกของรางกาย สามารถปองกันและระวังรักษา

ไมใหเกิดโรคติดตอหรือโรคติดเชื้อตาง ๆ ไดโดยงาย อวัยวะสืบพันธุชายมีความเกี่ยวของกับระบบ

การขับถายปสสาวะ เพราะวาการขับน้ําอสุจิออกจากรางกายตองผานทอปสสาวะดวย อวัยวะสืบพันธุ

ชายประกอบดวยสวนตาง ๆ ที่สําคัญดังนี้

(1.) ตอมอัณฑะ (Testis) มีลักษณะและรูปรางคลายไขไกฟองเล็ก ยาวประมาณ 4

เซนติเมตร กวางประมาณ 4 เซนติเมตร หนาประมาณ 2-3 เซนติเมตร หนักประมาณ 15-30 กรัม

อัณฑะขางซายจะใหญกวางขางขวาเล็กนอย ตามปกติจะมีอัณฑะอยู 2 ลูก

ภายในลูกอัณฑะมีหลอดเล็ก ๆ จํานวนมาก ขดเรียงอยูเปนตอน ๆ เรียกวา หลอด

สรางอสุจิ (Seminiferous Tabules) มีหนาที่ผลิตฮอรโมนเพศชายและตัวอสุจิ สวนดานหลังของตอม

อัณฑะ จะมีกลุมของหลอดเล็ก ๆ อีกมากมายขดไปมา เรียกวาหลอดเก็บตัวอสุจิ (Epididymis) เปนที่

เก็บเชื้ออสุจิชั่วคราว เพื่อใหเชื้ออสุจิเจริญเติบโตไดเต็มที

(2.) ตอมลูกหมาก (Prostate Gland) เปนตอมที่หุมอยูรอบทอปสสาวะสวนใน ตรง

ดานลางของกระเพาะปสสาวะ มีหนาที่สรางของเหลวซึ่งมีฤทธิ์เปนดางออน ๆ สงเขาไปในถุงเก็บ

อสุจิ เพื่อผสมกับน้ําเลี้ยงตัวอสุจิ ของเหลวนี้จะไปทําลายฤทธิ์กรดจากน้ําเมือกในชองคลอดเพศหญิง

ปองกันไมใหตัวอสุจิถูกทําลายดวยสภาพความเปนกรด เพื่อใหเกิดการปฏิสนธิขึ้นได

(3.) ลึงค หรือองคชาต (Penis) เปนสวนประกอบหนึ่งของอวัยวะสืบพันธุชาย ที่

แสดงใหเห็นวาเปนเพศชายอยางชัดเจน มีลักษณะยื่นออกมา สวนปลายสุดจะมีรูปรางคลายหมวก

เหล็กทหารสวมอยู ขนาดใหญกวาลําตัวลึงคเล็กนอย สวนนี้จะมีเสนประสาทมาหลอเลี้ยงมาก ทําให

มีความรูสึกไวตอการสัมผัส เมื่อมีความตองการทางเพศเกิดขึ้น จะทําใหลึงคเปลี่ยนจากนุมเปนแข็ง

เนื่องจากคั่งของเลือด ทําใหขนาดใหญขึ้น 1-2 เทาตัว ในระหวางการแข็งตัวของลึงคมีตอมเล็ก อยูใน

ทอปสสาวะ ผลิตน้ําเมือกเหนียว ๆ ซึ่งจะถูกขับออกมา เพื่อชวยในการหลอลื่นและยังทําใหตัวอสุจิ

ผานออกสูภายนอกไดสะดวกอีกดวย

 (4.) ทอพักตัวอสุจิ (Epididymis) มีลักษณะคลายรูปดวงจันทรครึ่งซีก หอยติดอยู

กับตอมอัณฑะสวนบนคอนขางจะใหญเรียกวา หัว (Head) จากหัวก็เปนตัว (Body) และเปนหาง(Tail) ทอ

นี้ประกอบดวยทอที่คดเคี้ยวเปนจํานวนมาก เมื่อตัวอสุจิถูกสรางขึ้นมาแลวจะถูกสงเขาทอนี้เพื่อเตรียม

ที่จะออกมาสูทอปสสาวะ

(5.) ทอนําตัวอสุจิ (Vas Deferens) เปนทอเล็ก ๆ ตอจากลูกอัณฑะ จะทําหนาที่พา

ตัวอสุจิและน้ําอสุจิใหไหลขึ้นไปตามหลอดและไหลเขาไปในถุงน้ําอสุจิ

(6.) ถุงอัณฑะ (Scrotum) เปนถุงที่หอหุมตอมอัณฑะไว ขณะที่ยังเปนตัวออนอยู ตอม

อัณฑะจะเจริญเติบโตในโพรงของชองทอง เมื่อครบกําหนดตอมอัณฑะจะคอย ๆ เคลื่อนลงลางจากชอง

ทองมากอยูในถุงอัณฑะที่บริเวณขาหนีบ ถุงอัณฑะมีลักษณะเปนผิวหนังบาง ๆ สีคล้ํา มีรอยยน มี

แนวกลางระหวางทวารหนักไปจนถึงลึงค จะมีกลามเนื้อ บาง ๆ กั้นถุงอัณฑะออกเปน 2 หอง ถุงอัณฑะ

จะหอยติดอยูกับกลามเนื้อชนิดหนึ่ง และจะหดตัวหรือหยอนตัว เมื่ออุณหภูมิของอากาศเปลี่ยนแปลง

เพื่อชวยรักษาอุณหภูมิใหเหมาะสมในการสรางอสุจิ และปองกันการกระเทือนจากภายนอก

1.1.1     การสรางเซลลสืบพันธุเพศชายและการฝนเปยก

เซลลสืบพันธุเพศชายหรือตัวอสุจิ (Sperm) จะถูกสรางขึ้นในทอผลิตอสุจิ

(Seminiferous Tubules) ตัวอสุจิมีขนาดเล็กมาก มีรูปรางลักษณะคลาย ๆ ลูกกบแรกเกิด ประกอบดวย

สวนหัวที่มีขนาดโต แลวคอยลงมาเปนสวนหางที่ยาวเรียว และสวนหางนี้จะใชในการแหวกวายมา

มีขนาดลําตัวยาวประมาณ 0.05 มิลลิเมตร มีขนาดเล็กกวาไขเพศหญิงหลายหมื่นเทา หลังจากตัวอสุจิ

ถูกสรางขึ้นในทอผลิตตัวอสุจิแลว จะฝงตัวอยูในทอพักตัวอสุจิจนกวาจะเจริญเต็มที่ ตอจากนั้นจะ

เคลื่อนที่ไปยังถุงเก็บตัวอสุจิ ในระยะนี้ตอมลูกหมากและตอมอื่น ๆ จะชวยกันผลิตของเหลวมาเลี้ยง

ตัวอสุจิ หากไมมีการระบายออกโดยมีเพศสัมพันธ รางกายจะระบายออก โดยใหน้ําอสุจิเคลื่อน

ออกมาตามทอปสสาวะเองในขณะนอนหลับ ซึ่งเปนการลดปริมาณน้ําอสุจิใหนอยลง โดยธรรมชาติ

และยังเปนวิธีหนึ่งที่ชวยลดความเครียดเกี่ยวกับอารมณทางเพศได เราเรียกวาการฝนเปยก (Wet

Dream) เปนปรากฎการณที่ชี้ใหเห็นวาวัยรุนชายนั้นบรรลุวุฒิภาวะทางเพศแลว และรางกายก็พรอม

ที่จะใหกําเนิดบุตรได้

1.1.2 สุขปฏิบัติเกี่ยวกับอวัยวะเพศชาย

1. อาบน้ําอยางนอยวันละ 2 ครั้ง ใชสบูชําระรางกายและอวัยวะเพศให

สะอาดแลวเช็ดใหแหง

2. สวมเสื้อผาที่สะอาด โดยเฉพาะกางเกงในไมคับและไมหลวมเกินไป

3. ไมใชสวมหรือขับถายที่ผิดสุขลักษณะ

4. ไมสําสอน หรือรวมประเวณีกับผูขายบริการทางเพศ

5. หากสงสัยวาเปนกามโรคควรไปปรึกษาแพทย

6. ไมควรใชยาหรือสารเคมีเพื่อกระตุนความรูสึกทางเพศ

7. อยาหมกหมุนหรือหักโหมเกี่ยวกับความสัมพันธทางเพศเกินไป ควรหา

กิจกรรมนันทนาการหรือเลนกีฬา

8. ระวังอยาใหอวัยวะเพศถูกกระทบกระแทกแรง ๆ

1.2 ระบบสืบพันธุของเพศหญิง

โครงสรางที่เกี่ยวขอ งกับอวัยวะเพศและก ารสืบพันธุของเพศหญิ ง

ประกอบดวยหลายสวนดวยกัน ในที่นี้จะกลาวถึงเฉพาะสวนที่สําคัญเทานั้น

(1.) ตอมรังไข (Ovary) เปนตอมสืบพันธุของเพศหญิง มีหนาที่ผลิตเซลลสืบพันธุ

ของเพศหญิงที่เรียกวาไข (Ovum) ตอมรังไขนี้มีอยูดวยกัน 2 ตอม คือ ขางขวาและขางซาย ซึ่งอยูใน

โพรงของอุงเชิงกราน มีรูปรางคอนขางกลมเล็กมีน้ําหนักประมาณ 2-3 กรัม นอกจากนี้ตอมรังไขจะ

หลั่งฮอรโมนเพศหญิงออกมาทําใหไขสุก และเกิดการตกไข

(2.) ทอรังไข (Pallopain Tubes) ภายหลังที่ไขหลุดออกจากสวนที่หอหุมแลว จะผาน

เขาสูทอรังไข ทอนี้ยาวประมาณ 6-5 เซนติเมตร ปลายขางหนึ่งมีลักษณะคลายกรวย ซึ่งอยูใกลกับ

รังไข สวนปลายอีกขางหนึ่งนั้นจะเรียวเล็กลงและไปติดกับมดลูก ภายในทอรังไขจะมีกลามเนื้อพิเศษ

ซึ่งบุดวยเยื่อที่มีขนและบีบรัดตัวอยูเสมอ ซึ่งทําหนาที่โบกพัดเอาไขที่สุกแลวเขาไปในทอรังไข คอย

การผสมพันธุจากตัวอสุจิของชาย และสงไปสูมดลูกตอไป

(3.) มดลูก (Uterus) มดลูกอยูในอุมเชิงกรานระหวางกระเพาะปสสาวะกับทวารหนัก

ปกติยาวประมาณ 7-8 เซนติเมตร กวางประมาณ 4 เซนติเมตร และหนาประมาณ 2 เซนติเมตร เปน

อวัยวะที่ประกอบดวยกลามเนื้อ และมีลักษณะภายในกลวง ซึ่งมีผนังหนาไขจะเคลื่อนตัวลงมาตาม

ทอรังไข เขาไปในโพรงมดลูก ถาไขไดผสมกับอสุจิแลวจะมาฝงตัวอยูในผนังของมดลูกที่หนาและมี

เลือดมาเลี้ยงเปนจํานวนมาก ไขจะเจริญเติบโตเปนตัวออนตรงบริเวณนี้ ภายหลังวัยหมดประจําเดือน

แลว มดลูกจะเล็กและเหี่ยวลง

(4.) ชองคลอด (Vagina) มีลักษณะเปนโพรงซึ่งมีความยาวประมาณ 8-10 เซนติเมตร

ชองคลอดประกอบดวยกลามเนื้อเรียบ สวนในสุดเปนสวนที่หุมอยูรอบปากมดลูก ภายในบุดวยเยื่อ

บาง ๆ ลักษณะเปนรอยยนสามารถยืดหดและขยายตัวไดมากเวลาคลอด ที่ชองคลอดนี้จะมี

เสนประสาทมาเลี้ยงจํานวนมาก โดยเฉพาะอยางยิ่งบริเวณรูเปดชองคลอด และชองคลอดยังทําหนาที่

เปนทางผานของเลือดประจําเดือนจากโพรงมดลูกออกจากรางกาย และเปนทางผานของตัวอสุจิจาก

เพศชายเพื่อไปผสมกับไขที่ทอรังไข

(5.) คลิสตอริส (Clitoris) ลักษณะเปนกอนเนื้อเล็ก ๆ ตั้งอยูบนสวนของแคมเล็ก

เปนเนื้อเยื่อที่ยึดหดได มีหลอดเลือดและเสนประสาท และไวตอความรูสึกทางเพศเชนเดียวกับลึงค

ของชาย

(6.) ตอมน้ําเมือก (Bartholin Gland) เปนตอมเล็ก ๆ อยู 2 ขางของชองคลอด ตอม

นี้ทําหนาที่หลั่งน้ําเมือกออกมา เพื่อใหชวยหลอลื่นชองคลอดในระหวางที่มีการรวมเพศ

(7.) ฝเย็บ (Perineum) อยูพื้นลางของอุงเชิงกรานที่กั้นอยูระหวางชองคลอดกับ

ทวารหนัก ขยายและยึดหดตัวได ประกอบดวยกลามเนื้อที่สําคัญ 3 มัด มีหนาที่ชวยเสริมสราง

กลามเนื้อชองคลอดใหแข็งแรง และปองกันชองคลอดหยอน ถาหากขาดแลวไมเย็บ จะทําใหมดลูก

ต่ําลงมาไดเมื่ออายุมากขึ้น

(8.) เตานม (Breast) มีอยู 2 เตา ซึ่งมีขนาดใกลเคียงกัน ตรงกลางของเตานมจะมีผิว

ที่ยื่นออกมาเรียกวา หัวนม เตานมแตละเตาจะประกอบขึ้นดวยกอนเนื้อหลายกอน กอนเนื้อแตละ

กอนจะประกอบดวยทอที่แตกแขนงไปมากมาย เตานมจะมีขนาดโตขึ้นเมื่อเขาสูวัยสาว เนื่องจากมี

เนื้อเยื่อเกี่ยวพันและไขมันเพิ่มขึ้น ขณะที่ตั้งครรภเตานมจะโตขึ้น เนื่องจากมีการเจริญเติบโตของตอม

น้ํานมและทอจํานวนมาก บริเวณเตานมนี้จะมีหลอดเลือดและเสนประสาทไปเลี้ยงอยูมาก จึงทําใหมี

ความไวตอการสัมผัส
1.2.1 ความรูเกี่ยวกับผลของการบรรลุวุฒิภาวะทางเพศหญิง

เมื่อเพศหญิงเจริญเติบโตเปนสาว ไมเฉพาะแตจะมีลักษณะของความเปน

หญิง ดวยการมีเตานมเจริญเติบโต และมีลักษณะเปลี่ยนแปลงอื่น ๆ เกิดขึ้นเทานั้น การบรรลุ

วุฒิภาวะของเพศหญิงขึ้นอยูกับการมีประจําเดือนครั้งแรก และมีประจําเดือนทุก ๆ เดือน โดยเฉลี่ยจะ

เกิดขึ้นทุก ๆ 28 หรือ 30 วัน และการมีประจําเดือนแตละเดือนอาจะแบงออกไดเปนระยะดังนี้

1. ระยะทําลาย (Destructive Phase) เปนระยะที่มีเลือดออกมา เนื่องจากมี

การทําลายของเยื่อบุภายในของผนังมดลูก ระยะนี้จะใชเวลาประมาณ 3-7 วัน หรือเรียกวา จะมีเลือด

ระดูออกมาอยูประมาณ 3-7 วัน จํานวนเลือดที่ไหลออกมามีจํานวนไมแนนอนโดยทั่วไปจะมีปริมาณ

125 ลูกบาศกเซนติเมตร นอกจากเลือดที่ไหลออกมาแลวยังมีเศษของผนังมดลูกที่ถูกทําลายหลุดปน

ออกมาดวย ระยะทําลายนี้เริ่มแรกมักจะมีอาการทั้งทางรางกายและจิตใจ เชน ถายปสสาวะบอย มี

สิวขึ้นบนใบหนา เตานมจะโตและแข็ง มีอาการปวดศีรษะ เพลีย หงุดหงิด เปนตน

2. ระยะฟอลลิคูลา (Follicular Phase) ตอมพิทูอิทารีสวนหนา (Anterior

Lobe) หลั่งฮอรโมนชนิดหนึ่งออกมาและซึมเขากระแสเลือด แลวนําไปยังตอมรังไขจะทําใหไขซึ่งอยู

ภายในรังไขเจริญเติบโตและสุกระยะนี้กินเวลาประมาณ 9วัน และเมื่อรวมกับระยะที่มีเลือดระดูไหล

ออกมาในระยะทําลายจะกินเวลาประมาณ 14 วัน

3. ระยะลูเทียล (Luteal Phase) เปนระยะที่ไขสุกเต็มที่และจะหลุดออก

จากรังไข รังไขจะสรางฮอรโมนชนิดหนึ่งเพื่อกระตุนใหผนังมดลูกหนาและมีเลือดมาหลอเลี้ยงมาก

เพื่อรอรับไขที่จะถูกผสมพันธุ ถาไขไมไดรับการผสมพันธุฮอรโมนนี้จะลดลง ซึ่งเปนการเริ่มตน

ระยะทําลาย และจะมีเลือดระดูไหลออกมาใหม

 1.2.2 สุขปฏิบัติเกี่ยวกับอวัยวะสืบพันธุของเพศหญิง

1. อาบน้ําชําระลางกายใหสะอาดอยูเสมอ เวลาอาบน้ําควรทําความสะอาด

อวัยวะเพศเปนพิเศษ เชน ลาง เช็ดใหแหง โดยเฉพาะอยางยิ่งในชวงมีประจําเดือน ควรใชน้ําอุน

ชําระสวนที่เปอนเลือด เปนตน

2. หลังจากถายอุจจาระ ปสสาวะควรทําความสะอาดแลวเช็ดใหแหง

3. ควรสวมเสื้อที่สะอาด โดยเฉพาะอยางยิ่งกางเกงในตองสะอาด ไมคับไม

หลวมเกินไป และควรเปลี่ยนทุกวัน

4. รักนวลสงวนตัว ไมควรมีเพศสัมพันธกอนแตงงาน

5. ไมควรใชยากระตุนหรือสารเคมีตออวัยวะเพศ

6. การใชสวมเพื่อการขับถาย ควรคํานึงถึงความสะอาดและถูกสุขลักษณะ

7. ควรทํางานอดิเรก หรือออกกําลังกายเสมอเพื่อเบนความสนใจทางเพศ
8. ในยามที่มีประจําเดือนควรเตรียมผาอนามัยไวใหเพียงพอ และเปลี่ยนอยู

เสมออยาปลอยไวนาน

9. ในชวงมีประจําเดือนไมควรออกกําลังกายที่ผาดโผนและรุนแรง ควร

ออกกําลังกายเพียงเบา ๆ และพักผอนใหเพียงพอ

10. ควรจดบันทึกการมีประจําเดือนไว ถาประจําเดือนมาชาหรือเร็วบาง

เล็กนอยถือวาปกติ ถาประจําเดือนมาชาหรือเร็วกวาปกติ 7-8 วันขึ้นไป ควรไปปรึกษาแพทย

11. ในชวงมีประจําเดือน ถามีอาการปวดทองควรใชกระเปาน้ํารอนมาวาง

ที่ทองนอย เพื่อใหความอบอุน และอาจรับประทานยาแกปวดไดบาง

12. ถามีอาการผิดปกติทางรางกายในชวงมีประจําเดือน เชน ปวดทองมาก

หรือมีเลือดไหลออกมา ควรรีบไปปรึกษาแพทยทันที

13. ระวังอยาใหอวัยวะเพศกระทบกระแทกแรง ๆ

14. ถาหากมีการเปลี่ยนแปลงที่ผิดปกติของอวัยวะเพศ ควรไปปรึกษาแพทย