เรื่องที่ 6.1 หลักและวิธีการใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพร
ปจจุบันมีการสนับสนุนใหใช
“สมุนไพร” ในการรักษาโรคตาง ๆ และมีผลิตภัณฑ สมุนไพรออกมามากจนเกิดการสับสนระหวาง
“สมุนไพร”และ “ยาแผนโบราณ”
ซึ่ง “ยาสมุนไพร” นั้น
จะหมายถึง ยาที่ไดจากพฤกษชาติ สัตว หรือแร ซึ่งมิไดผสมปรุงหรือแปรสภาพในขณะที่
“ยาแผน โบราณ” เปนการนําเอาสมุนไพรมาแปรรูปแลวอาจจะอยูในรูปยาน้ํา
ยาเม็ด หรือแคปซูล ซึ่งยาแผน โบราณนี้
การจะผลิตหรือนําสั่งเขามาจะตองไดรับอนุญาตจาก อย. กอน
รวมทั้งการขายยาแผนโบราณ ตองขายเฉพาะในรานขายยาแผนโบราณหรือในรานขายยาแผนปจจุบันเทานั้น
หลักและวิธีการใชยาแผนโบราณ ความหมายของยาแผนโบราณ ตามพระราชบัญญัติ
พ.ศ. 2510 ไดแบงออกเปน 2 แบบ คือ
ยาแผนปจจุบันและยา แผนโบราณ “ยาแผนโบราณ”คือ ยาที่มุงหมายสําหรับใชในการประกอบโรคศิลปแผนโบราณ ซึ่งเปน ยาที่อาศัยความรูจากตําราหรือเรียนสืบตอกันมา
อันมิใชการศึกษาตามหลักวิทยาศาสตร และยาแผน โบราณ
ที่ยอมรับของกฎหมายยาจะตองปรากฏในตํารายาที่รัฐมนตรีประกาศหรือเปนยาที่รัฐมนตรี ประกาศหรือรับขึ้นทะเบียนเทานั้น
การควบคุมยาแผนโบราณตามกฎหมายที่ควรรู
1. การผลิต นําเขา
และการขายยาแผนโบราณ จะตองไดรับอนุญาตจากสํานักงาน คณะกรรมการอาหารและยา
หรือสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด และตองจัดใหผูประกอบโรคศิลปแผน โบราณเปนผูมีหนาที่ปฏิบัติการประจําอยูตลอดเวลาที่เปดทําการ
2. หามมิใหผูรับอนุญาตผลิตยา ขาย
หรือนําเขายาแผนโบราณนอกสถานที่ที่ได กําหนดไวในใบอนุญาต
เวนแตเปนการขายสงตรงตอผูรับอนุญาตขายยาแผนโบราณ
3. ตํารับยาแผนโบราณที่ผลิตหรือนําเขาอยางถูกตองตามกฎหมาย
จะตองขอขึ้น ทะเบียนตํารับยาและไดเลขทะเบียนจึงจะผลิตหรือนําเขาได
4. ยาแผนโบราณที่รับขึ้นทะเบียน
ตองเปนยาที่มีสรรพคุณเปนที่เชื่อถือไดและ ปลอดภัยในการใช
5. ผูผลิต ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณ โดยไมไดรับอนุญาต จะมีความผิดตอง ระวางโทษจําคุกไมเกิน
3 ป และปรับไมเกิน 5,000 บาท
(หาพันบาท)
6. ผูผลิต ขาย
หรือนําเขายาที่ไมไดขึ้นทะเบียน จะมีความผิดตองระวางโทษจําคุก ไมเกิน 3
ป หรือปรับไมเกิน 5,000 บาท (หาพันบาท)
หรือทั้งจําทั้งปรับ
7. ผูที่ผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกตั้งแต
3 ปถึงตลอดชีวิต และ ปรับตั้งแต 10,000 บาท –50,000 บาท (หนึ่งหมื่นถึงหาหมื่นบาท)
8. ผูที่ขายยาปลอมจะมีความผิด ตองระวางโทษจําคุกตั้งแต 1 ป – 20 ป และปรับ ตั้งแต 2,000 –10,000 บาท (สองพันถึงหนึ่งหมื่นบาท)
9. ผูที่โฆษณาขายยาโดยฝาฝนกฎหมาย
ตองระวางโทษ ปรับไมเกิน 100,000 บาท (หนึ่งแสนบาท) รายละเอียดจะกลาวตอไป
ปญหายาแผนโบราณที่พบในปจจุบัน แมวาจะมีกฎหมายและหนวยงานที่คอยควบคุมการผลิตและการขายยาแผนโบราณเพื่อ
คุมครองใหผูบริโภคปลอดภัยจากการใชยาแผนโบราณ แตก็ไมสามารถที่จะขจัดปญหาตาง
ๆ ที่เกิดขึ้น ได
ไมวาจะเปนการลักลอบผลิตและขายยาแผนโบราณโดยไมไดขออนุญาตผลิตและขายจาก สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาหรือสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด
การขายยาแผนโบราณที่ ไมไดขึ้นทะเบียนหรือยาปลอม อันตรายจากการรับประทานยาแผนโบราณที่ไมไดขึ้นทะเบียนหรือยาปลอม
ในปจจุบันพบวา มียาแผนโบราณที่ไมไดขึ้นทะเบียนหรือยาปลอมกอใหเกิดอันตรายตอ ผูบริโภคได
เชน มีการปนเปอนของจุลินทรียที่กอใหเกิดโรค
หรือการนําสารเคมีที่ไมปลอดภัยตอ ผูบริโภคมาใสในยาแผนโบราณ เชน
เมธิลแอลกอฮอล คลอโรฟอรม การใสยาแกปวด แผนปจจุบัน เชน อินโดเมทาซิน
หรือแมแตการนํายาเฟนิลบิวตาโวนและสเตียรอยด ซึ่งเปนยาควบคุมพิเศษ ซึ่งมี ผลขางเคียงสูงผสมลงในยาแผนโบราณ
เพื่อใหเกิดผลในการรักษาที่รวดเร็ว แตจะทําใหเกิดอันตราย ตอผูบริโภค คือ
ทําใหเกิดโรคกระดูกผุ โรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน และโรคกระเพาะได เปน ตน
116 การเลือกซื้อยาแผนโบราณ เพื่อความปลอดภัยในการใชยาแผนโบราณ
สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาขอ แนะนําวิธีการเลือกซื้อยาแผนโบราณ ดังนี้
1. ควรซื้อยาแผนโบราณจากรานขายยาที่มีใบอนุญาตและมีเลขทะเบียนตํารับยา
2. ไมควรซื้อยาแผนโบราณจากรถเรขาย เพราะอาจไดรับยาที่ผลิตขึ้นโดยผูผลิตที่
ไมไดมาตรฐาน
ซึ่งอาจมีการปนเปอนของจุลินทรียในระหวางการผลิตอาจทําใหเกิดอันตรายตอ ผูบริโภคได
3. กอนซื้อยาแผนโบราณ
ควรตรวจดูฉลากยาทุกครั้งวามีขอความดังกลาวนี้หรือไม ชื่อยาเลขที่หรือรหัสใบสําคัญการขึ้นทะเบียนยา ปริมาณของยาที่บรรจุ เลขที่หรืออักษรแสดงครั้งที่ผลิต
ชื่อผูผลิตและจังหวัดที่ตั้งสถานที่ผลิตยาวัน เดือน ป ที่ผลิตยา คําวา“ยา แผนโบราณ” ใหเห็นไดชัดเจน คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะที่”แลวแตกรณี ดวยอักษรสี แดงเห็นไดชัดเจน ในกรณีเปนยาใชภายนอกหรือยาใชเฉพาะที่
คําวา “ยาสามัญประจําบาน” ในกรณี เปนยาสามัญประจําบาน
คําวา “ยาสําหรับสัตว” ในกรณีเปนยาสําหรับสัตว
วิธีสังเกตเลขทะเบียนตํารับยาแผนโบราณ มีดังนี้
หากเปนยาแผนโบราณที่ผลิตในประเทศ
จะขึ้นตนดวยอักษร G ตามดวยเลข ลําดับที่อนุญาต/ป พ.ศ.
เชนเลขทะเบียน G20/42 2. หากเปนยาแผนโบราณที่นําเขาจากตางประเทศ
จะขึ้นตนดวยอักษร K ตามดวย เลขลําดับที่อนุญาต/ป พ.ศ.
เชนเลขทะเบียน D15/42 สําหรับการโฆษณายาทุกชนิดไมวาจะเปนยาแผน
โบราณหรือแผนปจจุบัน ตามพระราชบัญญัติยา พ.ศ. 2510 มาตรา88
โดยสรุปคือ หามโฆษณาโออวด สรรพคุณวา สามารถบําบัด บรรเทา
รักษาหรือปองกันไดอยางศักดิ์สิทธิ์หรือหาย นอกจากนี้ยังหาม โฆษณาเปนเท็จหรือเกิดความจริง
หามโฆษณาสรรพคุณยาวาสามารถบําบัดบรรเทา รักษาหรือปองกัน โรคหรืออาการของโรคที่รัฐมนตรีประกาศตามมาตรา
77 ไดแก โรคเบาหวาน มะเร็ง อัมพาต วัณโรค โรคเรื้อน
โรคหรืออาการโรคของสมอง หัวใจ ปอด ตับ มาม และไต (เวนแตจะเปนการโฆษณา โดยตรงตอผูประกอบโรคศิลป
ผูประกอบวิชาชีพเวชกรรม หรือผูประกอบการบําบัดโรคสัตว) ผูใด โฆษณา
ขายยาโดยฝาฝนมาตรา 88 ตองระวางโทษปรับไมเกินหนึ่งแสนบาท
ดังนั้น ถาผูบริโภคพบ เห็นการโฆษณาโออวดดังกลาว
สามารถแจงรองเรียนไดที่สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา หรือ ที่สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดทุกแหง
การซื้อยาแผนโบราณครั้งใดควรเลือกยาที่มีเลขทะเบียนตํารับยาและซื้อจากรานที่มี ใบอนุญาตเทานั้น
จึงจะปลอดภัยในการใชยาแผนโบราณ 1.2 หลักและวิธีการใชยาสมุนไพร
ในปจจุบันคาใชจายทางดานสุขภาพของคนไทยเพิ่มขึ้นตามลําดับ ในแตละป ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการสั่งซื้อยา
และเวชภัณฑจากตางประเทศเปนจํานวนมาก กระทรวงสาธารณสุขไดพยายามหากลวิธีในการใชทรัพยากรและภูมิปญญาทองถิ่น
เพื่อการปองกัน สงเสริมสุขภาพและรักษาโรค
สมุนไพรไทยและการแพทยแผนไทยนับเปนทางเลือกหนึ่งของ ประชาชนซึ่งกําลังไดรับความนิยมอยางแพรหลาย
เพราะเปนการใชทรัพยากรและภูมิปญญาไทยที่ นอกจากมีความปลอดภัยแลวยังเปนการประหยัดเงินตราของประเทศอีกดวย
สมุนไพรตามพระราชบัญญัติยา หมายถึง ยาที่ไดจากพืช สัตว หรือแรธาตุ
ซึ่งยังไมได ผสม ปรุง หรือแปรสภาพ แตในทางการคาสมุนไพรมักจะถูกดัดแปลงสภาพไป
เชน หั่นเปนชิ้นใหเล็กลง บด เปนผงใหละเอียด
นําผงที่บดมาอัดเปนเม็ดหรือนํามาใสแคปซูล ในปจจุบันไดมีการนําสมุนไพรมาใชอยางกวางขวาง
เชน ใชเปนอาหาร อาหารเสริม เครื่องดื่ม ยารักษาโรค เครื่องสําอาง
สวนประกอบในเครื่องสําอาง ใชแตงกลิ่นและสีอาหาร ตลอดจน ใชเปนยาฆาแมลง
สวนของพืชที่นํามาใชเปนสมุนไพร
สวนของพืชที่เรานํามาใชเปนยานั้นมีหลายสวนขึ้นอยูกับตัวยาวาใชสวนใดของพืช ซึ่งสวนของพืชที่นํามาใชเปนสมุนไพร
มีดังนี้
1. ราก (Root)รากของพืชจะมี 2
แบบ คือ แบบที่มีรากแกวและรากฝอย ซึ่งสามารถ นํามาใชทําเปนยาไดทั้ง
2 แบบ
2. ลําตน (Stem) สามารถแบงไดเปน 2 ชนิด คือ ลําตนเหนือดิน (Aerial Stem) ไดแก
พืชที่มีลําตนอยูเหนือดินทั้งหลาย มีทั้งตน ใหญและตนเล็ก
อาจนําเปลือกหรือเนื้อไมมาทําเปนยาได ลําตนใตดิน (Underground Stem) จะมีลักษณะคลายราก แตจะมีขนาดใหญ มี รูปรางตาง ๆ
ซึ่งเราเรียกสวนที่อยูใตดินวา “หัว” หรือ “เหงา”
3. ใบ (Leaf)
ใบของพืชจะมีรูปรางแตกตางกันไป เชน รูปเรียวยาว รูปรี รูปไข รูป
ใบหอก รูปหัวใจ รูปไต รูปโล เปนตน
4. ดอก (Flower)
ดอกไมจะประกอบดวย กลีบเลี้ยง กลีบดอก เกสรตัวผู และเกสร ตัวเมีย
ซึ่งจะติดอยูบนฐานรองดอก
5. ผล (Fruit) อาจเรียกเปนผลหรือเปนฝกก็ได สมุนไพรไทยที่ควรรูจัก สมุนไพรไทยที่จะกลาวในที่นี้จะกลาวเฉพาะชื่อของพืชที่สามารถนํามาใชเปนยาในการรักษา ปองกัน และเสริมสรางสุขภาพได ซึ่งสมุนไพรไทยนั้นมีจํานวนมากมายมหาศาล
ตอไปนี้จะ กลาวเฉพาะที่เราไดพบเห็นกันอยูบอย ๆ บางครั้งอาจคิดไมถึงวาเปนสมุนไพร
พอจะยกตัวอยางได ดังนี้
กระเทียม หอม กระชาย กะเพรา กระวานไทย กานพลู ขา ขิง
ขมิ้นชัน ดีปลี ตะไคร พริกไทย มะละกอ สับปะรด กลวยน้ำาวา ขี้เหล็ก ฝกคูน
ชุมเห็ดเทศ ชุมเห็ดไทย มะขาม มะขามเทศ มะขามปอม หญาคา หญาหนวดแมว หญาปกกิ่ง
วานหางจระเข ใบบัวบก ใบพลับพลึง ใบแมงลัก เพชรสังฆาต ฝรั่ง ทับทิม มังคุด
ฟาทะลายโจร ยอ ผักคราดหัวแหวน บอระเพ็ด ชิงชา ลาลี ยานาง กระเจี๊ยบแดง ขลู
ออยแดง มะกรูด มะนาว แวงเครือ เพกา มะแวง ตนไพล พลู ชองระอา หญาปลองทอง
วานมหากาฬ ผักบุงทะเล สาบเสือ กะเม็ง วานหางชาง เหงือกปลาหมอ ทองพันชั่ง ประคําดีควาย พญาไรใบ นอยหนา สมปอย เอ็นออน วานชักมดลูก
หนุมานประสาน กาย วานน้ำา แกนขนุน ชะลูด เปราะหอม วานนางคํา วิธีใชสมุนไพร สมุนไพรที่มีการนํามาใชในปจจุบันนี้มักนํามาปรุงเปนยาเพื่อใชรักษา
ปองกัน และ สรางเสริมสุขภาพ แตสวนมากจะเปนการรักษาโรค ที่พบมากมีดังนี้
1. ยาตม อาจเปนสมุนไพรชนิดเดียวหรือหลาย ๆ ชนิดก็ไดที่นํามาตม
เพื่อให สาระสําคัญที่มีในสมุนไพรละลายออกมาในน้ำ
วิธีเตรียมทําโดยนําสมุนไพรมาใสลงในหมอ ซึ่งอาจ เปนหมอดินหรือหมอที่เปนอะลูมิเนียม
สแตนเลสก็ได แลวใสน้ำลงไปใหทวมสมุนไพร แลวจึงนําไป ตั้งบนเตาไฟ
ตมใหเดือดแลวเคี่ยวตออีกเล็กนอย วิธีรับประทานใหรินน้ำสมุนไพรใสถวยหรือแกว
หรือจะใชถวยหรือแกวตักเฉพาะน้ำขึ้นมาในปริมาณพอสมควร หรือศึกษาจากผูขายยาบอก
ยาตมบาง ชนิดสามารถใชไดเกินกวา 1 ครั้ง ดวยการเติมน้ำลงไปแลวนํามาตมแลวเคี่ยวอีกจนกวารสยาจะจืดจึง
เลิกใช เรามักเรียกยานี้วา “ยาหมอ”จะมีรสชาติและกลิ่นที่ไมนารับประทาน
น้ำหนักของสมุนไพรที่ นํามาตมนั้น แตละชนิดมักจะชั่ง ซึ่งมีหนวยน้ำหนักเปนบาท
ตามรานที่ขายจะมีเครื่องชั่งชนิดนี้ แตถา หมอที่จายยาไมชั่งก็จะใชวิธีกะปริมาณเอง
ในการตมยานี้ถาเปนสมุนไพรสดจะออกฤทธิ์ดีกวา สมุนไพรแหง
แตตามรานขายยาสมุนไพรมักเปนสมุนไพรแหงเพราะจะเก็บไวไดนานกวา
2. ยาผง เปนสมุนไพรที่นํามาบดใหเปนผง ซึ่งตามรานขายยาสมุนไพรจะมีเครื่อง บด
โดยคิดคาบดเพิ่มอีกเล็กนอย
อาจเปนสมุนไพรชนิดเดียวหรือหลายชนิดก็ไดที่นํามาบดใหเปนผง แลวนํามาใสกลอง
ขวด หรือถุง วิธีรับประทานจะละลายในน้ําแลวใชดื่มก็ได หรือจะตักใสปากแลว ดื่มน้ำตามใหละลายในปากได
ปจจุบันมีการนํามาใสแคปซูล เพื่อสะดวกในการรับประทาน พกพา และจําหนาย
3.
ยาชง วิธีเตรียมจะงายและสะดวกกวายาตม มักมีกลิ่นหอม
เตรียมโดยหั่นเปนชิ้น เล็ก ๆ ตากหรืออบใหแหงแลวนํามาชงน้ำดื่มเหมือนกับการชงน้ำชา
ปจจุบันมีสมุนไพรหลายอยางที่ นํามาชงดื่ม มักเปนสมุนไพรชนิดเดียว เชน ตะไคร
หญาหนวดแมว ชาเขียวใบหมอน หญาปกกิ่ง เปน ตน
ในปจจุบันมีการนําสมุนไพรมาบดเปนผงแลวใสซองมีเชือกผูกติดซอง ใชชงในน้ำรอนบางชนิดมี
การผสมน้ำตาลทรายแดงเพื่อใหมีรสชาติดีขึ้นแลวนํามาชงกับน้ำรอนดื่ม
ซึ่งทั้งสองรูปแบบนี้มีขายอยู ทั่วไป
4. ยาลูกกลอน
เปนการนํายาผงมาผสมกับน้ำหรือน้ำผึ้งแลวปนเปนลูกกลม ๆ เล็ก ๆ วิธีรับประทานโดยการนํายาลูกกลอนใสปาก
ดื่มน้ำตาม
5. ยาเม็ด ปจจุบันมีการนํายาผงมาผสมน้ำหรือน้ำผึ้งแลวมาใสเครื่องอัดเปนเม็ด
เครื่องมือนี้หาซื้อไดงาย มีราคาไมแพง ใชมือกดได ไมตองใชเครื่องจักร
ตามสถานที่ปรุงยาสมุนไพร หรือวัดที่มีการปรุงยาสมุนไพรมักจะซื้อเครื่องมือชนิดนี้มาใช
6. ยาดองเหลา
ไดจากการนําสมุนไพรมาใสโหลแลวใสเหลาขาวลงไปใหทวม สมุนไพร
ปดฝาทิ้งไวประมาณ 1-6 สัปดาห แลวรินเอาน้ำมาดื่มเปนยา
ปจจุบันมีการจําหนายเปน “ซุม ยาดอง” ซึ่งมีใหพบเห็นอยูบาง 7. นํามาใชสด ๆ
อาจนํามาใชทาบาดแผล หรือใชทาแกพิษ เชน วานหางจระเข ผักบุงทะเล เปนตน
นํามาตําใหแหลกแลวพอติดไวที่แผล เชน หญาคา ใบชุมเห็ด เปนตน นํามายาง ไฟแลวประคบ
เชน ใบพลับพลึง เปนตน หรือนํามาใชเปนอาหาร เชน หอม กระเทียม กลวยน้ำวา ขา
ขิง ใบบัวบก เปนตน
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น